Stowarzyszenie Na Tak powołało do życia pierwsze w Wielkopolsce placówki, które przeznaczone są dla osób ze sprzężoną niepełnosprawnością, w których w sposób systemowy wprowadza się nowoczesne, nieinwazyjne metody terapeutyczne. Jedną z nich jest Środowiskowy Dom Samopomocy „Kamyk" - dzienny ośrodek dla dorosłych osób ze sprzężoną niepełnosprawnością.

Osoby z wieloraką niepełnosprawnością z uwagi na współwystępowanie kilku schorzeń są w szczególnie trudnym położeniu. Po wyjściu z systemu edukacji zwykle nie otrzymują dalszego wsparcia terapeutycznego i rehabilitacyjnego, gdyż niewiele jest ośrodków, które zajmują się kompleksowym wsparciem osób z wieloraką niepełnosprawnością.

Propozycje dotyczące metod pracy z dorosłymi osobami z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębszym i głębokim są bardzo ograniczone. Środowiskowy Dom Samopomocy „Kamyk" od 2007 roku poszukuje skutecznych metod pracy dla swoich podopiecznych - metod wzmacniających niezależność osoby niepełnosprawnej, w których naczelną zasadą jest szacunek i prawo osoby niepełnosprawnej do wyrażania własnej woli.

Metodami, które wprowadzamy i rozwijamy w naszym ośrodku, są:

Komunikacja alternatywa i wspomagająca

(Augmentative and Alternative Communication AAC)

Praca metodą komunikacji alternatywnej to proces długotrwały. W „Kamyku" jest to forma indywidualnego wsparcia, oparta na uczeniu się w konkretnych sytuacjach, natychmiastowym doświadczaniu efektów nauki, możliwości wielokrotnego przećwiczenia nabytych umiejętności w życiu. Żadna inna forma nauczania nie będzie przynosiła efektów u osób ze złożoną niepełnosprawnością.

Praca metodą AAC daje:

 

 

 

 

 

• podmiotowy kontakt z innymi ludźmi,
• stałość i przewidywalność  w życiu - a więc poczucie bezpieczeństwa,
• decyzyjność i sprawstwo - możliwość wpływu na swoje życie,
• zaspokojenie potrzeb w indywidualny sposób,

AAC wprowadzamy:

• w modelu aktywnym,
• w modelu naprzemiennym,
• w oparciu o aktywność własną użytkownika (wychodzimy od ciała: pozycja, kompleks ożywienia, zachowania komunikacyjne, ulubione stymulacje, sposób dostępu, przekaz wspomagany),
• zaczynamy  od diagnozy komunikacyjnej,
• w oparciu o dostosowaną strategię – ZAWSZE w ten sam sposób,
• metoda nadinterpretacji,
• w oparciu o powtarzalne, liczne doświadczenia.

Stymulacja bazalna prof. A. Fröhlicha

Niezbędnym uzupełnieniem pracy metodą AAC jest stymulacja bazalna. Jest to nowatorski koncept rehabilitacyjny i pedagogiczny mającym na celu wsparcie dzieci, młodzieży a także osób dorosłych o głębokiej niepełnosprawności intelektualnej. Sprawdza się przede wszystkim w pracy u  osób z dodatkowymi sprzężeniami. Osoby, które komunikują się ze światem przede wszystkim za pośrednictwem własnego ciała w związku z tym potrzebują specjalnych propozycji, uwzględniających ich indywidualne potrzeby i możliwości komunikacyjne. U osób z tak dużymi deficytami rozwojowymi  koncept ten ułatwia rozwój świadomości własnej egzystencji, pozwala na wielozmysłowe doświadczenia. Pozwala w krótkim czasie stworzyć warunki dla maksymalnej aktywności własnej osoby o głębokiej niepełnosprawności w kontakcie z własnym ciałem i światem zewnętrznym.

Stymulacja bazalna wciąż jest mało popularną metodą. Jednak doświadczenia ośrodków zagranicznych (głównie włoskich) pokazują, że przynosi ona realne efekty w pracy z osobami z dużymi wadami genetycznymi i neurologicznymi. Co więcej to osoba niepełnosprawna decyduje o kierunku i tempie podjętej aktywności. Praca metodą stymulacji bazalnej z dnia na dzień zwiększa komfort osoby niepełnosprawnej polepszając przez to jakość życia, m. in. dzięki wygodnej pozycji ciała likwidującej dyskomfort często związanym z bólem, krztuszeniem się, niemożliwością wykonywania najprostszych czynności.

Stymulacja polisensoryczna (Poranny Krąg i Żywioły)

Są to codzienne zajęcia na otwarcie i zamknięcie dnia, podczas których uczestnikom dostarcza się specjalnie dobrane, wyselekcjonowane bodźce zewnętrzne. Zajęcia te mają trzy podstawowe cele. Po pierwsze, podczas stymulacji wyizolowanymi bodźcami zewnętrznymi np. tylko dźwiękowymi czy tylko zapachowymi  dochodzi do pobudzenia izolowanych obszarów mózgu, natomiast połączenia czynnościowe między tymi obszarami pozostają nieaktywne. Stymulacja polisensoryczna polega na jednoczesnej stymulacji wielu zmysłów - wzroku, słuchu, węchu, smaku, dotyku. Jest to próba integracji wrażeń zmysłowych, próba aktywizowania obszarów asocjacyjnych mózgu. Pobudzanie neuronów do aktywności prowadzi do utrwalania istniejących i tworzenia nowych połączeń między nimi. Po drugie jest to czas rozbudzania możliwości percepcyjnych uczestników po nocnym śnie, a przed właściwymi zajęciami, jakie je czeka w ciąg dnia (Poranny Krąg), a także wyciszania zmysłów pobudzonych w trakcie intensywnego dnia w ośrodku (Żywioły). Po trzecie stosowanie różnorodnych bodźców jest środkiem do celu, jakim jest spotkanie terapeuty i uczestnika oraz uczestników ze sobą nawzajem. Spotkanie, którego istotą jest budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa. W czasie zajęć polisensorycznych spotykamy się z uczestnikami jak najpełniej, przynosząc im poczucie bezpieczeństwa, przyjemność i zadowolenie. Aby było to możliwe, konieczne jest stworzenie odpowiedniego klimatu spotkania. Temu właśnie służy utworzenie kręgu, ciepły nastrój panujący w pomieszczeniu, zapalona świeca, znajomy zapach. Reguły zajęć są wszystkim dobrze znane, gdyż ich harmonogram jest stały. W trakcie tych zajęć niepewność została zredukowana do minimum, ponieważ każdy element jest przewidywalny, a więc bezpieczny. Z uwagi na fakt, że komunikowanie się naszych uczestników często musi wykraczać poza sferę werbalną, musi obejmować całą osobę ze wszystkimi jej możliwościami percepcyjnymi, zajęcia mają na celu oddziaływać nie tylko na jej umysł, ale może przede wszystkim na jej emocje i uczucia.

Sala doświadczania świata (Snoezelen)

Zajęcia ze snoezelen odbywają się w Sali Doświadczania Świata - specjalnie wyodrębnionym pomieszczeniu, wyposażonym w różnorodne urządzenia stymulujące rozwój zmysłów. Snoezelen to metoda stworzono z myślą o osobach z głęboką niepełnosprawnością. Za Snoezelen stoi multifunkcjonalna koncepcja: w szczególnie przyjemnie urządzonej sali, oddziałuje się na zmysły za pomocą światła, dźwięku i elementów dźwiękowych, zapachów oraz muzyki.

Celami Snoezelen są ogólnie: aktywizacja do przyśpieszenia procesów rozwoju i nauki, percepcja podstawowych bodźców, pośredniczenie w doświadczaniu środowiska i gotowości życiowej, rozbudowa elementarnych związków oraz umiejętności komunikacji niewerbalnej, integracja w strukturach społecznych oraz tworzenie możliwości odprężenia. Uczestnicy otrzymują tu bodźce wizualne i słuchowe, czuciowe i wibracyjne, kinestetyczne i proprioceptyczne, jak również zapachowe i ewentualnie smakowe. W aspekcie pedagogicznym Snoezelen wyróżnia się szczególną swobodą i samodzielnością w doborze działania, stają się niezależni, działają wolicjonalnie i rozszerzają swój potencjał. Snoezelen jest interwencją o cechach terapeutycznych, która w zależności od diagnozy i narzędzi terapeutycznych, znajduje zastosowanie albo terapeutyczne, albo pedagogiczne w pracy z osobami ze sprzężoną niepełnosprawnością.

Pracując z osobą wielorako niepełnosprawną w Sali Doświadczania Świata staramy się wpływać na jego wszechstronny rozwój przede wszystkim poprzez:

I. Stymulację percepcji wzrokowej - aktywizowanie zmysłu wzroku (doświadczanie bodźców wzrokowych), rozwijanie spostrzegawczości, koncentracji wzrokowej, wydłużanie czasu koncentracji wzroku na bodźcach wizualnych, rozwijanie kierunkowości spostrzegania, rozwijanie pamięci wzrokowej (przewidywanie kolejności następujących po sobie czynności, przedmiotów, barw), rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej, kształcenie analizy i syntezy wzrokowej, oddziaływanie za pomocą barw na nastrój samopoczucie i aktywizację dziecka.

II. Stymulację percepcji słuchowej - aktywizowanie zmysłu słuchu, poszerzanie zasobu doświadczeń w zakresie percepcji słuchowej, usprawnianie koncentracji na bodźcach słuchowych, zmniejszanie lęku przed dźwiękami nieznanymi, reagowanie na różne sygnały (szukanie źródła dźwięku), rozwijanie umiejętności różnicowania dźwięków otoczenia i dźwięków mowy (dźwięki różnych przedmiotów, instrumentów, dźwięki natury, głos ludzki), doświadczanie znaczenia pojęć: cicho-głośno, dźwięki wysokie-niskie, szybkie-wolne, przerywane-ciągłe, rozwijanie pamięci, analizy i syntezy słuchowej, rozwijanie koordynacji słuchowo- ruchowej i słuchowo - wzrokowej, aktywizowanie osób do wytwarzania dźwięków przy pomocy różnych przedmiotów, instrumentów, aparatu głosowego, oddziaływanie na samopoczucie i nastrój.

III. Stymulację percepcji dotykowej - zachęcanie uczestników do badania przedmiotów o różnej fakturze (aktywizacja zmysłu dotyku), nabywanie różnych doświadczeń dotykowych (ciepło-zimno, sucho-mokro, szorstko-gładko itp. ) i łączenie ich z różnymi przedmiotami i sytuacjami (rozwijanie pamięci dotykowej), wyczuwanie poszczególnych części ciała w trakcie masowanie ich różnymi materiałami.

V. Stymulację percepcji węchowej - aktywizacja zmysłu węchu, gromadzenie doświadczeń węchowych (poznawanie różnych zapachów), poszukiwanie źródła zapachu, kojarzenie zapachu z różnymi substancjami.

VI. Stymulację percepcji smakowej - aktywizacja zmysłu smaku, rozwijanie percepcji smakowej (akceptacja nowego smaku, posiłku), reagowanie na określony smak i nabywanie umiejętności różnicowania smaku.

VII. Stymulację zmysłu równowagi - doświadczanie ruchu, normalizowanie napięcia mięśniowego, rozwijanie orientacji w schemacie ciała, rozwijanie orientacji przestrzennej, wzbogacanie aktywności.

Muzykoterapia

Terapeuci posługują się muzyką lub jej elementami w celu poprawy funkcjonowania osób z różnorodnymi problemami natury emocjonalnej, fizycznej lub umysłowej. Podstawowym środkiem oddziaływania jest dźwięk, muzyka i taniec, które często są wyzwalaczem i katalizatorem przeżyć i emocji. W tej pracowni realizowana jest muzykoterapia aktywna - fizycznie angażująca uczestnika w trakcie zajęć (śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizacja) oraz muzykoterapia receptywna, której podstawą jest słuchanie muzyki i relaksacja. Efektów muzycznych powstających w czasie sesji muzykoterapii nigdy nie oceniamy w kategoriach artystycznych czy estetycznych.

Arteterapia

Arteterapia w „Kamyku" obejmuje zindywidualizowane zajęcia grupowe. Efektem zajęć grupowych często jest praca zbiorowa, w której każdy uczestnik ma swój udział. Miejscem realizacji zadania jest: pracownia plastyczna, plener, galerie.

Głównym celem pracy z uczestnikiem jest powodowanie doświadczenia poczucia sprawstwa. Jest to niezwykle istotne dla osób, których funkcjonowanie motoryczne jest na niskim poziomie, u których występują liczne zaburzenia sensoryczne i nie osiągnęły odpowiedniego poziomu dojrzałości neuromięśniowej wymaganej w czasie chwytania, malowania, koncentracji uwagi. Działania plastyczne poprzez wyzwalanie aktywności pozwolą na kształtowanie i doskonalenie pewnych umiejętności, kompensowanie braków i ograniczeń psychofizycznych, minimalizowanie zachowań niepożądanych.

Cele realizowane są podczas zajęć plastycznych dobierane są indywidualnie do każdego uczestnika, a sprowadzaja się głównie do wzmacniania poczucia sprawstwa, rozwijania koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz koordynacji ruchowej obu rąk, stymulacji percepcji dotykowej, usprawniania manualnego, wydłużania okresu koncentracji uwagi, nauki bądż doskonalenia samodzielności w posługiwaniu się przyborami plastycznymi, kształtowania orientacji przestrzennej, rozwijania i doskonalenia pracy w konturze, rozbudzania aktywności twórczej, rozwijania komunikacji alternatywna bądź wspomaganej.

Do realizacji zakładanych celów stosowane są  różnorodne techniki plastyczne, wykorzystujące podstawowe aktywności manualne, tj: malowanie palcami, pędzlem, gąbką, wałkiem na powierzchniach gładkich i fakturowych, zabawa ryżem,ziarnami fasoli i grochu połączonymi z kisielem bądź pastą do zębów, stemplowanie pieczątkami z ziemniaka, kapusty, korka, zmiętego papieru, rysowanie kredkami świecowymi, pastelami tłustymi, obrysowywanie szablonów, darcie, zgniatanie papieru, rozdmuchiwanie farby za pomocą rurki, cięcie nożyczkami i  naklejanie kolorowego papieru, foli, praca w miękkiej glinie i masie solnej ugniatanie, wałkowanie, turlanie, wyciskanie kształtów za pomocą foremek, modelowanie prostych form przestrzennych, zabawa mokrym piaskiem, rozmazywanie plasteliny na powierzchni gładkiej i fakturowej.

Zastosowane techniki mają być proste, a przy tym ich rezultat ma być interesujący, estetyczny, efektowny. Jest to jeden z warunków zwiększenia poczucia własnej wartości i zrealizowania potrzeby samorealizacji.

Prace uczestników są ważnym elementem wystroju ścian naszego ośrodka. Budzą zainteresowanie wśród  osób je oglądających (rodzice uczestników, pracownicy i goście), sprawiając, że wizerunek osoby niepełnosprawnej na tym zyskuje, a proces integracji staje się możliwy.

Terapie dźwiękiem 

W ŚDS Kamyk jedną z metod pracy z osobami z wieloraką niepełnosprawnością jest terapia dźwiękiem z wykorzystaniem mis dźwiękowych (popularnie nazywanych tybetańskimi) i dzwonków wietrznych. Terapia ta polega na oddziaływaniu na organizm wibracją o określonych częstotliwościach. Wibracje generowane są poprzez uderzanie w misy fikową pałką. Misy dźwiękowe ustawia się na ciele osoby, bądź w jej pobliżu.

Wibracje fal dźwiękowych pwodują pozytywne w skutkach efekty dla organizmu i psychiki. Uczestnicy Kamyka przy dźwiękach mis terapeutycznych i dzwonków wietrznych wyciszają się i oddają relaksowi.